 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
Dzieje dworu i dóbr Podgórze
| |
|
1836 -1855
|
Dobra Podgórze zostały wydzielone z ekonomii dóbr rządowych Królestwa Polskiego Mąkolin, dawnego dominium biskupów płockich jako "Dobra Rządowe Folwark Podgórze i wieś Podgórze" i sprzedane w 1836 r. Józefowi Morawskiemu prawem długu publicznego.
Były więc w rękach prywatnych dopiero od 1836 r. Początkowo należały do radcy stany, senatora i dyrektora głównego w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu Józefa Morawskiego (1791-1855), żonatego z Anną ze Zbytkowerów, córką wybitnego przedstawiciela warszawskiej społeczności żydowskiej Szmula Zbytkowera (Jakubowicza, Sonnenberga - jego potomkiem był też słynny filozof Henri Bergson i rodzina Toeplitzów oraz założycielka Nazaretanek bł. Franciszka Siedliska). Następnie drogą posagu przeszły do Konstantego Małowieskiego (którego główną siedzibą był pałac w Dzierżanowie) – ziemianina i urzędnika (m. in. Nadzwyczajnego Referendarza Stanu, odznaczonego orderem św. Stanisława 3 kl., sędziego pokoju i prezesa zebrania władz Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w guberni płockiej). |
1867 - 1940 |
Po śmierci Konstantego w 1867 r. właścicielem majątku został Konstanty Małowieski jr., który zapewne uczynił z niego swoją główną posiadłość. W latach 1890-ch Małowieski jr. prowadził w Podgórzu stację hodowli ogierów głównie półkrwi angielskiej ze stadniny w Janowie, o czym wielokrotnie donosiła warszawska prasa. W 1903 r. za 103 000 rubli Podgórze kupiła Natalia z Majewskich Tadeuszowa Romocka. Była to jak na owe czasy niebagatelna – jajko Fabergé wykonane dla Rotschildów kosztowało 6500 rubli w r. 1902.
Z korespondencji krytyka i powieściopisarza Antoniego Sygietyńskiego (ojca założyciela „Mazowsza” Tadeusza) wiadomo, że Tadeusz Romocki (ziemianin, skoligacony z Walewskimi, uczestnik słynnego procesu o spadek po Władysławie Walewskim, wydawcy Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego) udostępnił mu dom i ogród w Podgórzu na pobyt letni w roku 1903. Informacja o Natalii Romockiej patrz https://tiny.pl/dh87p (dzięki uprzejmości p. Jarosława Kobyleckiego). Po kilkukrotnej zmianie właścicieli i zniszczeniu dworu w 1915 r. przez wojska rosyjskie – majątek został nabyty przez Tadeusza Frąckiewicza, który w 1922 roku sprzedał go Henrykowi i Helenie z Wierzbickich Siwczyńskim. Nowi właściciele przystąpili do odnowy i unowocześniania zniszczonego wojną majątku, wznosząc bądź remontując zabudowania gospodarcze, gorzelnię i zakupując sprzęt i narzędzia. Budowa nowego dworu drewnianego przez Helenę Siwczyńską po śmierci męża na zgliszczach starego, to lata 1925/1926. W stosunku do pierwotnego, nowy został przesunięty bardziej w kierunku wschodnim i południowym, o czym świadczą znajdowane na zewnątrz i wewnątrz obiektu fragmenty fundamentów, spalone cegły i kawałki zwęglonego drewna. W r 1940 właścicielka majątku została wysiedlona przez Niemców, a po II wojnie majątek znacjonalizowano i rozparcelowano. W 1993 r. uregulowano prawo własności Skarbu Państwa do dworu w dokumentach hipotecznych: z księgi wieczystej dóbr Podgórze rep. hip. P19 wydzielono m.in. działkę gruntu nr 163 o powierzchni 2200 m2 zawierającą dwór. Zaraz potem z mocy prawa dwór wraz z działką nabyła od Skarbu Państwa na własność nieodpłatnie Gmina Mała Wieś, a we wrześniu 2002 r. dwór z działką wykupiony został od gminy przez spadkobierców byłej właścicielki na zasadzie prawa pierwszeństwa. |
| Topografia |
Wg. protokołów wizytacyjnych diecezji płockiej z 1817 r., opublikowanych przez ks. Prof. M.M. Grzybowskiego w zeszycie 4 "Dekanat wyszogrodzki" Z archiwow diecezjalnych płockich XIX w., Płock 1993, parafia Zakrzewo należąca do dekanatu wyszogrodzkiego obejmowała m. in. wsie Podgórze o liczbie mieszkańców 84 o 16 dymach, a wieś Kupise - 22 mieszkańcow i 5 dymów. Na mapie topograficznej Królestwa Polskiego - gubernia płocka - z 1839 r. [opis i link do mapy http://igrek.amzp.pl/details.php?id=11764038] obszar przyszłych dóbr Podgórze występuje pod nazwą Kupice, obejmując pola otaczające obecną wieś Podgórze Parcele, rzeczkę Ryksę oraz lasy. W miejscu dzisiejszego dworu można się dopatrzyć oznaczenia kilku budynków: 
Wg "Słownika geograficznego" (1887 r.) folwark Wójtostwo Podgórze należał do dóbr Kupise (Kupisze) i podpadał pod gminę Rembowo, parafię Mąkolin, zaś folwark Kupise z cegielnią należał gminy Rębowo, parafii Zakrzewo. Prawdopodobnie obszar obecnego dworu w Podgórzu Parcele należał do Kupis. Ślady cegielni, o której wspomina "Słownik geograficzny" znajdują się na terenie obecnej leśniczówki, na skrzyżowaniu szosy Płock - Wyszogród z drogą łącząca Małą Wieś z Podgórzem. W latach międzywojennych XX w. majątek Podgórze należał do gminy Rębowo powiatu płockiego, o czym świadczy poniższa mapa. 
|
| Wspomnienia Jerzego Wierzbickiego |
W archiwach rodzinnych znajduje się fragment wspomnień napisany przez Jerzego Wierzbickiego, dla którego przewojenny właściciel majątku Podgórze Henryk Siwczyński był wujem: Podgórze Wuj Henryk nabył w 1922 roku i w ciągu trzech lat z tego zniszczonego i zaniedbanego majątku stworzył wzorowy warsztat pracy. Do Podgórza jeździliśmy z Warszawy zawsze samochodem. Połączenie kolejowe było bardzo niewygodne, najbliższa stacja o trzydzieści opięć kilometrów w Sochaczewie. Za Wyszogrodem na czwartym kilometrze skręcało się w boczną drogę. Za wsią Marcjanka zaczynały się pola Podgórza. To były ziemie lekkie, miejscami nawet piaszczyste. Ostatni odcinek do dworu stanowiła długa aleja wjazdowa, wnikająca w rozległy park otaczający dwór, z którego pozostał nikły zarys w terenie. Dwór został spalony podczas wojny. Na linii dawnego dworu kończył się taras i opadała gwałtownie stroma skarpa Prawisły. Skarpę znaczyły wiekowe dęby. Na dolnym tarasie sączył się strumień przez łączkę zalaną słońcem i mieścił ogród owocowo-warzywny, ze starą malowniczą oranżerią, w której rosła stuletnia araukaria. Park był niesłychanie malowniczy, pełen uroku i czaru. Podwórze gospodarcze oddzielone drzewami niewidoczne zupełnie, rozciągało się na południe. Na podwórzu był dom mieszkalny, w którym w pierwszych latach wujostwo się zatrzymywali. Nowy dwór został wzniesiony znacznie później już po śmierci Wuja, gdy Ciocia przeniosła się do Podgórza na stałe. W pierwszej kolejności poszły wielkie inwestycje. Nowe obory, stajnie, czworaki i gorzelnia wybudowana od podstaw. Gorzelnia była funkcją znacznej odległości od stacji kolejowej i lekkich gruntów, które dawały głównie kartofle i żyto. Te właśnie ziemiopłody były na miejscu przerabiane na spirytus. Dolny taras Podgórza dochodził do samej Wisły. Tu pola były bardziej urodzajne, które w miarę zbliżania się do rzeki przechodziły w łąki... Majątkiem administrował Wojciech Bogusławski...Szczęśliwy okres dźwigania Podgórza do nowego bytu trwał bardzo krótko. Wuj umarł na jesieni 1925 roku po przejściu "udanej operacji"... Dzieło Wuja odnośnie Podgórza przejęła Ciocia. Żona wielkiego dyrektora, która nigdy nie musiała pracować, postanowiła przenieść się na wieś na stałe. Wtedy właśnie został wybudowany bardzo szybko drewniany dwór w typowym charakterze ziemiańskiej siedziby. Z niesłychaną energią i zapałem podjęła to trudne zadanie. Początkowo pozostawał pan Bogusławski, ale po paru latach zarząd Podgórza Ciocia przejęła osobiście. W gorzelni pozostawał oczywiście gorzelniany, ale w różnych złożonych sprawach podatkowych i akcyzy ciocia jeździła do Płocka początkowo końmi, potem samochodem. |
1927 Wyposażenie dworu |
Dzięki zachowanym dokumentom rodzinnym znany jest stan wyposażenia dworu w Podgórzu z 1927 roku:
|
| 1945 | Opis przeształceń dworu przeprowadzonych po rozparcelowaniu majątku Podgórze w 1945 r. znajduje się w zakładce Opisanie. |